Η Επανάσταση στο Θέρισο

Το τέλος της Οθωμανικής κυριαρχίας στην Κρήτη, μετά την επανάσταση του 1897 και τη σφαγή του Ηρακλείου στις 25 Αυγούστου του 1898, είχε επιτέλους φτάσει.



Στο Γερμανικό τύπο, το Νοέμβριο του 1898, δημοσιεύτηκε σχετικό σχόλιο του ανταποκριτή του στην Κρήτη Μαχ: "Η εκ Κρήτης απέλευσις των Τούρκων στρατιωτών και υπαλλήλων είναι πλέον τετελεσμένον γεγονός και τη 23η Οκτωβρίου (4 Νοεμβρίου) ε. έτους κατελύθη πράγματι το επί της νήσου κράτος της ημισελήνου. Επί των Χανίων εκυμάτισεν η τουρκική σημαία από τας 20 Αυγούστου 1645, ήτοι εν όλω 253 έτη, επί του Ηρακλείου 229 έτη, επί του βράχου της Γραμβούσης 195 και επί του Πύργου της Σπιναλόγγας και της Σούδας 171. Οι έξ πελέκεις, οι σωζόμενοι επί των τειχών του Ηρακλείου εις ανάμνησιν της εφόδου της 27 Σεπτεμβρίου 1669, κατερρίφθησαν, εξηφανίσθησαν τα εμβλήματα του κυριάρχου και οι μαρμάρινοι λέοντες οι επισκοπούντες από των χρόνων των Ενετών τας υπό τους πόδας των μεταβολάς, δεν βλέπουσιν πλέον ενόπλους τους μουσουλμάνους, τους νικήσαντας ποτέ την υπερήφανον δημοκρατίαν".



Στις 9 του Δεκέμβρη του 1898 αποβιβάστηκε στη Σούδα, ο Πρίγκιπας Γεώργιος ως Ύπατος Αρμοστής Κρήτης. Τον Απρίλη του 1899 σχηματίστηκε η πρώτη κυβέρνηση της Κρήτης: Ελευθέριος Βενιζέλος Υπουργός Δικαιοσύνης, Μαν. Κούνδουρος Υπουργός Εσωτερικών, Ν. Γιαμαλάκης Υπουργός Δημόσιας Εκπαίδευσης, Κ. Φούμης Υπουργός Οικονομικών και Χ. Στυλιανάκης Υπουργός Δημόσιας Ασφάλειας. Η πρώτη αυτή κυβέρνηση επιδόθηκε με ενθουσιασμό στο έργο της περισυλλογής και της οργάνωσης. Εξέδοσε νόμους και διατάγματα, έκοψε νόμισμα, ίδρυσε την Τράπεζα Κρήτης. Προσκάλεσε Ιταλούς αξιωματικούς και υπαξιωματικούς που οργάνωσαν την ντόπια Χωροφυλακή και κυκλοφόρησε τα πρώτα γραμματόσημα.
Μπορεί να πει κανείς πως τα πρώτα χρόνια της Αρμοστείας του Πρίγκιπα "υπήρξαν έτη ευδαίμονα διά την Κρήτην , υπό έποψιν δημοσίας τάξεως, διοργανώσεως και εργασίας εκπολιτιστικής", σημειώνε στο Ημερολόγιό του ο Μαν. Κούνδουρος.
Με τις οργανωτικές όμως αδυναμίες του Συντάγματος δόθηκαν υπερεξουσίες στον ηγεμόνα, με αποτέλεσμα να ασκεί κατά τρόπο απολυταρχικό και αδιάλλακτο την εξουσία.
Πολύ σύντομα, άρχισαν οι διαφωνίες του Βενιζέλου με τον Γεώργιο σε πολιτικά θέματα με αποτέλεσμα τη διάσταση μεταξύ τους και την υποβολή παραίτησης του Βενιζέλου, που όμως δεν έγινε δεκτή. Η συζήτηση για τον προϋπολογισμό, έδωσε το επόμενο ισχυρό χτύπημα στις σχέσεις Πρίγκιπα και Βενιζέλο. Στις 17 Μαρτίου του 1901 απολύθηκε με το γνωστό Διάταγμα του Πρίγκιπα «περί απολύσεως του επί της Δικαιοσύνης Συμβούλου Ελευθερίου Βενιζέλου». (Εφημερίς Κρητ. Πολιτείας, τεύχος Β’, έτος Β’, αρ. 17 της 19-3-1901).



Ο Βενιζέλος ανέλαβε επίσημα την αρχηγία της Αντιπολίτευσης.
Μια ολόκληρη τριετία η διαμάχη οξυνόταν καθημερινά, τα πάθη εντείνονταν, η Εκκλησία αναμίχθηκε έντονα, η διοίκηση παρέλυσε. Η επανάσταση ήταν πια αναπόφευκτη.




Στις 10 Μαρτίου του 1905 ξέσπασε στο Θέρισο η επανάσταση για την κατάλυση της Αρμοστείας και ακολούθησαν (11.3.1905) Επαναστατικά ψηφίσματα υπέρ της Ένωσης, ενώ υψώθηκε η Ελληνική Σημαία. Το ένοπλο κίνημα οργανώθηκε και επεκτάθηκε σε όλο το νησί.




Μετά από συνάντηση της τριανδρίας (Βενιζέλος-Μάνος-Φούμης) με τους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων στις Μουρνιές Κυδωνίας Χανίων στις 2 Ιουλίου 1905 και συνεχείς διαπραγματεύσεις, η επανάσταση τερματίστηκε.
Η απήχηση της επανάστασης του θερίσου υπήρξε συγκινητική.
Μια από τις αρχαιότερες εφημερίδες των Αθηνών, οι «ΚΑΙΡΟΙ» (Δ/ντής: Π. Κανελλίδης) που το 1905 διήνυε το 33ο έτος κυκλοφορίας της, στο φ. της 25-3-1905 με αρκετά ευμεγέθεις τίτλους έγραφε: «Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ»
«ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΑ ΚΑΘ’ ΟΛΗΝ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗΝ».
«ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΣΤΑ ΚΕΡΑΜΕΙΑ;»
«ΤΑ ΔΙΕΘΝΗ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΑΠΗΛΘΟΝ ΕΙΣ ΑΛΙΚΙΑΝΟΝ»…



Ο πρίγκιπας Γεώργιος παραιτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 1906 και αναχώρησε από την Κρήτη. Με υπόδειξη του βασιλιά Γεωργίου, εκλέχτηκε ως Αρμοστής Κρήτης ο πρώην πρωθυπουργός, έμπειρος και μετριοπαθής πολιτικός, Αλέξανδρος Ζαΐμης, που ανέλαβε τα καθήκοντά του το Σεπτέμβρη του 1906. Ψηφίστηκε πιο φιλελεύθερο Σύνταγμα και νέοι νόμοι. Η οικονομία άρχισε να αναλαμβάνει. Η εκπαίδευση και η δημόσια υγεία βελτιώθηκαν.
Τον Ιούλιο του 1908 ένα μεγάλο μέρος από τα στρατεύματα των Μ. Δυνάμεων αποσύρθηκε από την Κρήτη. Ο πόθος των Κρητών για την Ένωση με την Ελλάδα ενισχύθηκε. Το Σεπτέμβριο του 1908, κι ενώ ο Ζαΐμης απουσίαζε στην Αίγινα, πραγματοποιήθηκε παγκρήτια συγκέντρωση στα Χανιά, που κήρυξε την κατάργηση της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας και την Ένωσή της με την Ελλάδα.
Η Κρητική Βουλή επικύρωσε τη λαϊκή αυτή θέληση και συγκρότησε προσωρινή Κυβέρνηση διακομματικού χαρακτήρα, με πρόεδρο τον Α. Μιχελιδάκη, που άρχισε να διοικεί το Νησί στο όνομα του βασιλιά των Ελλήνων Γεωργίου Α.