Σπιναλογκα...το νησι των δακρυων

Σήμερα η παγκόσμια ημέρα κατά της λέπρας...
Χωρίς πολλά λόγια...μια μικρή περιπλάνηση στην τραγική Σπιναλόγκα...

Σπιναλόγκα. Ιερός και τραγικός τόπος, με αμέτρητες μνήμες.
Ελάχιστοι είναι οι επισκέπτες της Κρήτης, Έλληνες και ξένοι που δεν έχουν περπατήσει στα δρομάκια της και δεν έχουν νοιώσει την ιστορία, το δράμα, την τραγικότητα της νησίδας αυτής που κλείνει τη βόρεια είσοδο του κόλπου της Ελούντας, μια θέση - κλειδί για τον έλεγχο του φυσικού λιμανιού της. Μια νησίδα με έκταση μόλις 85 στρέμματα και 53 μ. υψόμετρο, όπου η ιστορία και ο πολιτισμός έγιναν ένα με το ανθρώπινο δράμα στο πέρασμα των χρόνων.

Όπως, με πολύ γλαφυρό τρόπο, λέει στο «Έθνος της Κυριακής» ο ερευνητής, συγγραφέας και εκπαιδευτικός Μανόλης Μακράκης, εκδότης του περιοδικού «Ελούντα» του Πολιτιστικού Συλλόγου της περιοχής, «Σπάνια σ' ένα μνημείο η Ιστορία μιλά τόσο εύγλωττα από τα βάθη των αιώνων. Σπάνια ένα μνημείο κουβαλά στα σπλάχνα του τη σφραγίδα της αρχαίας Ελλάδας, των Σαρακηνών, των Ενετών, των Τούρκων, των Νεοελλήνων».
Οχυρώθηκε το πιθανότερο κατά την ελληνιστική περίοδο, με μεγάλο οχυρωματικό περίβολο. Πάνω στα ερείπια του αρχαίου κάστρου οι Βενετοί οικοδόμησαν ισχυρό φρούριο, στα μέσα του 16ου αιώνα. Κατά την περίοδο εκείνη, το φρούριο χρησιμοποιήθηκε για στρατιωτικούς σκοπούς και στον Κρητικό Πόλεμο αποτέλεσε καταφύγιο και ορμητήριο προσφύγων και χαϊνηδων. Από την περίοδο εκείνη, σώζονται οι θολωτές δεξαμενές, το κτίριο της φρουράς, το τρίδυμο κτίριο και η πυριτιδαποθήκη δίπλα στο ναό του Αγίου Νικολάου.
Την περίοδο του Κρητικού πολέμου (1645-1669) οι οχυρώσεις ανακαινίστηκαν και συμπληρώθηκαν. Τότε κτίστηκαν οι ναοί του Αγίου Παντελεήμονα και του Αγίου Γεωργίου.
Οι Ενετοί κράτησαν τη νησίδα και μετά το 1669, χρονιά που ο Χάνδακας, η πρωτεύουσα της ενετικής Candia, έπεσε στα χέρια των Τούρκων.
Το 1715, το νησί καταλήφθηκε από τους Τούρκους οπότε διαμορφώθηκε σταδιακά ως οικισμός καθαρά οθωμανικός, πάνω στα θεμέλια των ενετικών κτισμάτων. Αρκετά κτίσματα από την περίοδο αυτή, κυρίως διώροφες οικίες, περιτοιχισμένες από ψηλούς μαντρότοιχους, και εμπορικά καταστήματα με μεγάλες μαγαζόπορτες και τζαμωτά ανοίγματα, σώζονται μέχρι σήμερα.
Κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας και απομόνωσης. Όμως κατά το τέλος του 19ου αι., ο ρόλος του λιμανιού της Σπιναλόγκας απόκτησε άδεια εξαγωγικού εμπορίου και συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό κατοίκων, κυρίως έμπορων και ναυτικών.
Μετά τα γεγονότα του 1897 και την απομάκρυνση των Οθωμανών, στη Σπιναλόγκα εγκαταστάθηκαν Γαλλικές στρατιωτικές δυνάμεις.
Το 1903, η Κρητική Πολιτεία θέσπισε την απομόνωση των λεπρών που μέχρι τότε παρέμεναν απομονωμένοι στην περιοχή της Μεσχινιάς ανατολικά του Ηρακλείου, και σε αντίστοιχες περιοχές άλλων πόλεων του νησιού, και αποφάσισε τη δημιουργία Λεπροκομείου στη Σπιναλόγκα. Οι άρρωστοι εγκαταστάθηκαν στα κτίρια του τούρκικου οικισμού και σε άλλα κτίρια που κτίστηκαν τη δεκαετία του '30.



Οι αλλαγές που αναγκαστικά επήλθαν μετά την εγκατάσταση των χανσενικών, άλλαξε εντελώς την αρχική μορφή του ενετικού φρουρίου. Το οθωμανικό τέμενος μετατράπηκε σε νοσοκομείο, ο προμαχώνας Donato σε νεκροταφείο του Λεπροκομείου, ενώ το 1939, για να ανοιχθεί ο περιμετρικός δρόμος που υπάρχει σήμερα στη νησίδα, καταστράφηκαν με δυναμίτιδα μεγάλα τμήματα του τείχους.




Η δύσκολη ζωή των αρρώστων, που έμειναν στο νησί μέχρι το 1957, άφησε το στίγμα της στο νησί και το φόρτισε συναισθηματικά, ως τόπο μαρτυρίου και ιστορικής μνήμης. Η Σπιναλόγκα έγινε μια απέραντη τρώγλη, ένα νεκροταφείο υπό προθεσμία, χωρίς την παραμικρή οργάνωση, χωρίς φαρμακευτική αγωγή για τους νοσούντες, χωρίς ελπίδα.
Κι αυτό που διαφοροποιεί την Σπιναλόγκα από τα άλλα αξιοθέατά μας, είναι ότι εδώ η γη ποτίστηκε με ιστορίες αδιέξοδα τραγικές, που όμως μέσα στην απόλυτη απελπισία τους κατόρθωναν να στήσουν ρωγμές ελπίδας και ζωής, όπως αυτές που φτιάχνουν ο έρωτας, η πίστη, το ανθρώπινο πείσμα κι η αέναη δίψα για ένα πιο αισιόδοξο αύριο.
Περνοδιαβαίνοντας τα κακοτράχαλα σοκάκια της Σπιναλόγκας ακόμη και σήμερα, νοιώθεις την πίκρα που πότισε τον τόπο.




Ίσως όσοι την επισκέπτονται θα ‘πρεπε να γνωρίζουν τα λόγια που άφησε ως παρακαταθήκη του ο άνθρωπος -που όντας φοιτητής της Νομικής τότε κι ασθενής ο ίδιος- οργάνωσε στην Σπιναλόγκα την κοινωνία των λεπρών το 1936, ο Επαμεινώνδας Ρεμουνδάκης: «Περπατώντας στον δρόμο της Σπιναλόγκας, σταμάτησε και κράτησε την αναπνοή σου. Από κάποιο χαμόσπιτο τριγύρω σου θα ακούσεις τον απόηχο από κάποιο μοιρολόγι μιας μάνας, μιας αδελφής ή τον αναστεναγμό ενός άνδρα. Άφησε δύο δάκρυα από τα μάτια σου και θα δεις να λαμπυρίζουν εκατομμύρια δάκρυα που πότισαν αυτόν τον ίδιο δρόμο, που εσύ διαβαίνεις σήμερα».