11 Νοεμβρίου. Αργία στο Ηράκλειο, γιορτάζει ο Άγιος Μηνάς, ο πολιούχος Άγιος της πόλης μου. Έχουν γραφτεί πάρα πολλά για τον προστάτη Άγιό μας, για τα θαύματά του και την παρηγοριά που πρόσφερε στην τουρκοκρατούμενη πόλη. Δεν θα αναφερθώ στον βίο και την πολιτεία του Αγίου, τα αφήνω αυτά στους θεολόγους.
Τιμώντας όμως την γιορτή του, σας παρουσιάζω τους Ναούς του, δυο δίπλα δίπλα, ο παλιός "μικρός Άγιος Μηνάς" όπως τον λέμε, παρόλο που είναι διμάρτυρος, αφιερωμένος στον Άγιο Μηνά και την Παντάνασσα, και ο μεγάλος επιβλητικός ναός που ανοικοδομήθηκε τον 19ο αιώνα, σε σχέδια του Αθανάσιου Μούση, και δέσποζε καταμεσής στην πολιτεία, όπως αφηγείται ο Καζαντζάκης. Ακόμα δεσπόζει στις καρδιές μας, κι ας μην φαίνεται πια από τις πανύψηλες πολυκατοικίες που τον έχουν ζώσει.




Ο Ναός των Αγίου Μηνά και Παντάνασσας (Μικρός Άγιος Μηνάς), αναφέρεται στους καταλόγους των εκκλησιών του Χάνδακα από την περίοδο της ενετικής κυριαρχίας.
Αποτελείται από δύο καμαροσκέπαστα κλίτη: το βόρειο είναι αφιερωμένο στην Παναγία την Παντάνασσα (Υπαπαντή) και το νότιο στον Άγιο Μηνά. Από τον αρχικό ναό σώζεται ένα χαρακτηριστικό γοτθικό παράθυρο στο βόρειο κλίτος, ενώ η σημερινή μορφή του μνημείου ελάχιστα διαφέρει από εκείνη της Τουρκοκρατίας.



Το 1735, ο Ναός, που είχε εγκαταλειφθεί μετά την οθωμανική κατάκτηση, ανακαινίστηκε μετά από ενέργειες του τότε μητροπολίτη Γεράσιμου Λετίτζη, στο πατρικό σπίτι του οποίου ανήκε η παλαιά εγκαταλελειμμένη εκκλησία. Ο Άγιος Μηνάς έγινε έκτοτε πολιούχος της πόλης και το κέντρο των ορθοδόξων χριστιανών της τουρκοκρατούμενης πόλης. Καταστράφηκε από το μεγάλο σεισμό του 1856 και μετά από ένα χρόνο άρχισε και πάλι να επισκευάζεται. Στα χρόνια αυτά, δηλαδή στα μέσα του 19ου αιώνα, τοποθετήθηκε καμπάνα για πρώτη φορά στη Μητρόπολη.
Το τέμπλο του ναού, ιδιαίτερα εκείνο του κλίτους της Υπαπαντής, αποτελεί εξαίρετο δείγμα εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής (είναι επίχρυσο και χωρίζεται με κιονίσκους ανάμεσα στους οποίους βρίσκονται τα πλαίσια των εικόνων). Πολλά από τα κειμήλια του ναού βρίσκονται σήμερα στη συλλογή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών, τα περισσότερα όμως έχουν καταστραφεί. Πολλές από τις εικόνες του ναού που σώζονται μέχρι σήμερα αποτελούν έργα Κρητών αγιογράφων του 17ου και 18ου αιώνα με μεγάλη καλλιτεχνική αξία.

Ο μικρός ναός του Αγίου Μηνά συνδέεται με μια από τις πλέον φρικιαστικές στιγμές της ιστορίας του τόπου. Τον Ιούνιο του 1821 οι Τούρκοι έσφαξαν το μητροπολίτη, Γεράσιμο Παρδάλη, επισκόπους, ηγούμενους, κληρικούς και απλούς πολίτες που βρέθηκαν μέσα στο ναό και στον περίβολό του.

Αξίζει εδώ να αναφερθεί και το θαύμα του 1826 που συνδέεται άμεσα με τον Άγιο Μηνά και την εκκλησία του. Εκείνο το Πάσχα και ενώ εκκλησιάζονταν οι χριστιανοί μέσα στο ναό, οι Τούρκοι αποφάσισαν να τους επιτεθούν και να τους σφάξουν. Τη στιγμή όμως που ήταν έτοιμοι για την αποτρόπαια αυτή πράξη τους, εμφανίστηκε μπροστά τους ένας αξιωματικός καβαλάρης με γυμνό σπαθί που τους απέτρεψε και τους έδιωξε από το ναό. Αυτοί πάλι νομίζοντας ότι πρόκειται για το πρωτοπαλίκαρό τους Αγιάν Αγά έφυγαν φοβισμένοι. Οι χριστιανοί πίστεψαν ότι πρόκειται για θαύμα και ότι ο καβαλάρης ήταν ο ίδιος ο Άγιος Μηνάς που προστάτεψε τους κατοίκους και την πόλη τους.






Με σχέδια του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Ορλάνδου το αρχικό ξυλόγλυπτο τέμπλο και ο επισκοπικός θρόνος αντικαταστάθηκαν με άλλα μαρμάρινα. Η αγιογράφηση του ναού ανατέθηκε στον αγιογράφο Στ. Καρτάκη, που ακολούθησε πιστά τους κανόνες και τα πρότυπα της βυζαντινής αγιογραφίας.
Ο θεμέλιος λίθος του Ιερού Ναού τέθηκε στις 25 Μαρτίου του 1862 από τον αρχιερέα Διονύσιο Χαριτωνιάδη μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη.



Η έκρηξη της Κρητικής επανάστασης το 1866 οδήγησε στην άμεση διακοπή των εργασιών, που συνεχίστηκαν το 1883 και ολοκληρώθηκαν το 1895. Για το κτίσιμο του Ναού πολλοί Ηρακλειώτες προσέφεραν χρηματικά ποσά, ενώ όσοι αδυνατούσαν, προσέφεραν προσωπική εργασία. Η δαπάνη ανέγερσης ανήλθε στις 30 χιλιάδες λίρες χωρίς την προσωπική εργασία των Χριστιανών.



Τα εγκαίνια έγιναν με κάθε μεγαλοπρέπεια στις 16 Απριλίου 1895, Κυριακή των Μυροφόρων, από τον Κρήτης Τιμόθεο Καστρινογιαννάκη.