Χθες Κυριακή, υπέροχη λιακάδα μετά από 3 μέρες βροχής που ξέπλυνε σκόνη μηνών, αποφάσισα να πάρω τη μαξούλα μου που άρχισε επιτέλους να θυμίζει σκύλο (μετά το κούρεμα θύμιζε ποντίκι σε πειραματικό εργαστήρι) και να περπατήσουμε πάνω στα τείχη της πόλης μου. Ξεκινήσαμε από την πύλη Ιησού και καταλήξαμε στον προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα, της έδοσα λίγο νεράκι γιατί η γλώσσα της κυλιόταν στο χώμα και καταλήξαμε να περπατάμε παράλληλα με το θαλάσσιο τείχος στην περίφημη "αναβαθμισμένη" μας παραλιακή λεωφόρο!!!
Ξεκίνησα με τις καλύτερες προθέσεις και με υπέροχη διάθεση...μετά από λίγο με έπιασε το αντιδραστικό μου σύνδρομο και μια γκρίνια και άρχισα να τραβώ φωτογραφίες πέρα δώθε...μέσα κι έξω από τα τείχη (εντός τειχών - εκτός τειχών όπως λέμε!)καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι κάποιοι αρχιτέκτονες πρέπει να απελαθούν επειγόντως, ότι η υπηρεσία καθαριότητας του Δήμου Ηρακλείου πάσχει από ανίατη αναισθησία, ότι η τάφρος έχει γίνει παλέτα χρωμάτων, ότι οι επεμβάσεις σε σημεία των τειχών είναι τουλάχιστον εξοργιστικές, ότι η περίφημη "παραλιακή λεωφόρος" μας είναι δρόμος ταχείας κυκλοφορίας (ωχριά η εθνική οδός..λείπουν τα διόδια...πως τους ξέφυγαν?) και στο τέλος κατέληξα στη θάλασσα να πετώ πέτρες με μανία!
Πριν όμως αρχίσω να αραδιάζω φωτογραφίες το περιεχόμενο των οποίων κατέταξα σε όμορφο, άσχημο, ελεεινό, αισχρό, μάλλον πρέπει να γράψω μερικά λόγια για τα τείχη μας.
(ο χάρτης προέρχεται από το www.explorecrete.com/)
Πριν την κατασκευή του κολοσσιαίου αυτού έργου της ενετικής οχύρωσης του Χάνδακα, που κράτησε περίπου 2 αιώνες, υπήρχε το παλαιοενετικό τείχος, προσθήκη πάνω στο αρχαιότερο βυζαντινό και στο ακόμα αρχαιότερο αραβικό, αλλά για τα τείχη αυτά θα σας πω άλλη ώρα.
Λοιπόννννν, ο οχυρωματικός περίβολος του ενετικού Χάνδακα του 16ου-17ου αι. που αποτελεί έργο θαυμαστό όσον αφορά στην έμπνευση και το σχεδιασμό του για ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου, είναι εξαιρετικά ισχυρός, σε σχήμα τριγώνου με βάση στη θάλασσα και περίμετρο περίπου 5,5 χιλιόμετρα. Χαρακτηριστικό στοιχείο του οχυρωματικού σχεδιασμού αποτελούν οι προμαχώνες που ενώνονται μεταξύ τους με ευθύγραμμα τμήματα, διακοσμημένα σε πολλά σημεία με οικόσημα και με το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου, σύμβολο της παντοδυναμίας των Eνετών.
Ο προμαχώνας είναι το κύριο χαρακτηριστικό του οχυρωματικού σχεδιασμού και άρχισε να εφαρμόζεται τον 16ο αιώνα για την καλύτερη προστασία από τα νέα πυροβόλα όπλα που δημιουργήθηκαν με την εφεύρεση της πυρίτιδας.
Πρόκειται για μια συμπαγή κατασκευή, αρκετά ισχυρή και μεγάλη σε έκταση που προωθείται έξω από την κύρια γραμμή άμυνας του οχυρωματικού περιβόλου, με σκοπό να εξασφαλίζει προστασία στα παρακείμενα ευθύγραμμα τμήματά του, στους γειτονικούς προμαχώνες και στην αντίστοιχη τάφρο.
Τα τείχη του Χάνδακα είχαν 7 προμαχώνες. Τα ονόματά τους προήλθαν είτε από μικρές παρακείμενες εκκλησίες: Άγιος Ανδρέας, Παντοκράτορας, Βηθλεέμ, Ιησούς, είτε από ονόματα αξιωματούχων που έδρασαν την περίοδο εκείνη στην ενετική Κάντια: Μαρτινέγκο, Βιττούρι είτε από χαρακτηριστικά της περιοχής όπου βρίσκονται, Σαμπιονάρα ή προμαχώνας της Άμμου. Έχουν σχήμα καρδιόσχημο ή τριγωνικό, εκτός από τους δυο παραθαλάσσιους, του Αγίου Ανδρέα στα δυτικά και της Σαμπιονάρα στα ανατολικά, που είναι ατελές και εποµένως λιγότερο ισχυρό. Ο ισχυρός στόλος των Bενετών και η πεποίθηση ότι από την πλευρά της θάλασσας είχαν πλήρη κυριαρχία, οδήγησαν τους στρατιωτικούς μηχανικούς και αξιωματικούς της Κάντια να μη δώσουν την ίδια βαρύτητα και σημασία στο τμήμα αυτό της οχύρωσης. Στη διάρκεια της πολιορκίας, οι δύο παραθαλάσσιοι προμαχώνες, ισοπεδώθηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά και ανακατασκευάστηκαν από τους Τούρκους με νέο σχεδιασμό.
Η παράκτια οχύρωση αποτελείται από ευθύγραμμα τμήματα, που αποτελούνται επίσης από ισχυρή εξωτερική τοιχοποιία και εσωτερική επιχωμάτωση. Στην απόληξη των τειχών, στο παραπέτο, ανοίχθηκαν αρχικά στο ανατολικό τμήμα από τους Βενετούς και αργότερα από τους Τούρκους στο δυτικό, κανονιοθυρίδες για την αντιμετώπιση των επιθέσεων από τη θάλασσα.
Η απόσταση μεταξύ των προμαχώνων είχε υπολογιστεί με απίστευτη ακρίβεια ώστε τα πυρά από τα κανόνια που ήταν τοποθετημένα στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους να διασταυρώνονται μεταξύ τους, για να εξασφαλίζουν μεγαλύτερη προστασία και να μην προκαλούν ζημιές στον απέναντι προμαχώνα.
Οι προμαχώνες ενώνονται μεταξύ τους με ευθύγραμμα τμήματα (cortine), που αποτελούνται εσωτερικά, από ισχυρή επιχωμάτωση και εξωτερικά από λίθινη τοιχοποιία με έντονη κλίση (scarpa). Ισχυρή θεμελίωση, στη βάση του τείχους, επιτρέπει τη στήριξη όλης της υπερκείμενης, τεράστιας κατασκευής.
Η κλίση της εξωτερικής τοιχοποιίας δεν ακολουθούσε όλο το ύψος του τείχους, αντίθετα το τελευταίο τμήμα της, που ξεχώριζε από ένα λίθινο διάζωμα ημικυκλικής διατομής, το cordone, ήταν κάθετο και ονομαζόταν parapetto.
Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του προμαχώνα αποτελεί η χαμηλή πλατεία (piazza bassa), μια κατασκευή διαμορφωμένη στο σημείο ένωσης του προμαχώνα με το ευθύγραμμο τμήμα και σε επίπεδο χαμηλότερα από αυτό του προμαχώνα και ψηλότερα από αυτό της τάφρου. Κάθε «πραγματικός προμαχώνας» διέθετε δυο χαμηλές πλατείες. Οι χώροι αυτοί προστατεύονταν από τα αντίστοιχα κυκλικά τμήματα - προεξοχές σε σχήμα λοβού αφτιού, τα orecchioni του προμαχώνα.
Σε κάθε χαμηλή πλατεία κατασκευάστηκαν από χώμα και επενδύθηκαν με ισχυρή τοιχοποιία τα merloni στα οποία ανοίχτηκαν δύο κτιστές κανονιοθυρίδες για την τοποθέτηση των κανονιών που προστάτευαν το ευθύγραμμο τμήμα με την τάφρο και τον απέναντι προμαχώνα. Η μια απ’ τις κανονιοθυρίδες ήταν ανοιχτή και η άλλη καλυμμένη, με διαφορετικό εύρος σκόπευσης και επομένως κατόπτευσης της περιοχής.
Η επικοινωνία των στρατιωτών με την πόλη και την τάφρο, γινόταν μέσα από λιθόστρωτους θολοσκεπείς διαδρόμους που είχαν ανοιχθεί κάτω από τις επιχωματώσεις.
Για ακόμα καλύτερη επόπτευση της περιοχής, κυρίως πέρα από την τάφρο, οι Βενετοί κατασκεύασαν πρόσθετα οχυρωματικά έργα πάνω στα ευθύγραμμα τμήματα αρχικά και αργότερα πάνω ή κοντά στους προμαχώνες, γνωστά ως επιπρομαχώνες (cavalieri).
Κατασκευάστηκαν τέσσερις επιπρομαχώνες: ο επιπρομαχώνας Ζάνε, που θεμελιώθηκε σε υψηλότερο επίπεδο στη δυτική πλευρά του προμαχώνα Σαμπιονάρα και επενδύθηκε με τοιχοποιία (σήμερα έχει καταστραφεί), ο επιπρομαχώνας Βιττούρι πάνω στον ομώνυμο προμαχώνα (σημερινή Βίγλα), ο επιπρομαχώνας Μαρτινέγκο, το ψηλότερο σημείο της οχύρωσης στον ομώνυμο προμαχώνα, όπου βρίσκεται ο τάφος του Νίκου Καζαντζάκη και τέλος ο επιπρομαχώνας Αγ. Ανδρέα που προστέθηκε από τους Τούρκους κατά τις εργασίες ανακατασκευής του ομώνυμου προμαχώνα.
Αναπόσπαστο και απαραίτητο στοιχείο αποτελούσε η τάφρος που διαμορφωνόταν γύρω και έξω από τα τείχη. Σκοπός της ήταν να κρατάει τον εχθρό, όσο γίνεται σε μεγαλύτερη απόσταση από το φρούριο, εμποδίζοντάς τον να το προσεγγίσει. Πριν την εφαρμογή του «προμαχωνικού συστήματος» η τάφρος γέμιζε με νερό, στοιχείο που έκανε ακόμη δυσκολότερη την προσέγγιση του κυρίως φρουρίου.
Με την αλλαγή της τεχνικής του πολέμου, δημιουργήθηκε μια πλατύτερη, βαθύτερη και ξηρή τάφρος που μεγάλωνε την απόσταση ανάμεσα στους δύο αντιπάλους και κρατούσε τους επιτιθέμενους μακριά από το οχυρό. Επιπλέον, η ξηρή τάφρος, σε καιρό ειρήνης, προσφερόταν για αγροτικές καλλιέργειες, ακόμη και για βοσκή ζώων.
Η διακίνηση του πληθυσμού, των προϊόντων και των στρατιωτών διεξαγόταν από τις κύριες και βοηθητικές πύλες ή τις πύλες αποκλειστικά στρατιωτικού χαρακτήρα. Ένας μακρύς θολοσκεπής διάδρομος οδηγούσε από την πόλη προς την ύπαιθρο ή προς το χώρο των χαμηλών πλατειών και από εκεί στην τάφρο. Σε πολλές περιπτώσεις οι προσόψεις των πυλών αποτελούν μοναδικά μνημεία αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής του 16ου – 17ου αιώνα. Οι έξοδοι των πυλών προστατεύονταν από τα στρογγυλά τμήματα των προμαχώνων και τις χαμηλές πλατείες. Ειδική φρουρά, έλεγχε τη διακίνηση του πληθυσμού και των προϊόντων, ενώ για την καλύτερη προστασία τους, οι πύλες άνοιγαν με την ανατολή του ήλιου και έκλειναν με τις μεγάλες, βαριές πόρτες τους με τη δύση.
Η πύλη του Αγίου Γεωργίου, επίσης γνωστή ως Πύλη του Μαρουλά ή του Λαζαρέτο, οδηγούσε προς τις ανατολικές επαρχίες της πόλης, το προάστιο του Μαρουλά και το Λοιμοκαθαρτήριο.
Η πύλη Ιησού, γνωστή και σαν Καινούργια Πόρτα, οδηγούσε προς τις νότιες επαρχίες και σε αυτήν κατέληγε ο νότιος οδικός άξονας της πόλης, η σημερινή οδός Έβανς. Η πύλη, έργο του Μικέλε Σανμικέλι, αποτελεί ένα από τα ωραιότερα δείγματα μνημειακής αρχιτεκτονικής της πόλης.
Η Πύλη Παντοκράτορα έχει ένα ενιαίο χώρο εσωτερικά απ'όπου ξεκινούν δυο θολοσκεπείς διαβάσεις, με διαφορετικές εισόδους. Η μια ενώνει την πόλη με τις δυτικές επαρχίες της και η άλλη, με καθαρά στρατιωτικό χαρακτήρα, οδηγεί στο χώρο της νότιας χαμηλής πλατείας του ομώνυμου προμαχώνα. Η πύλη αυτή είναι γνωστή και ως Πύλη των Χανίων ή Χανιόπορτα.
Εκτός από τις κύριες πύλες υπήρχαν και οι βοηθητικές ή πύλες με στρατιωτικό χαρακτήρα που χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά από τους στρατιώτες προκειμένου να κυκλοφορούν στο χώρο της χαμηλής πλατείας και από εκεί στην τάφρο. Σε κάθε προμαχώνα με δυο χαμηλές πλατείες αντιστοιχούσαν δυο τέτοιες πύλες.
Η πύλη του Μόλου χρησιμοποιούνταν για την επικοινωνία με το λιμάνι και καταστράφηκε με τα γεγονότα του Αυγούστου του 1898.
Η πύλη των Νεωρίων οδηγούσε στο χώρο των νεωρίων και κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η πύλη του Δερματά βρισκόταν στη μέση περίπου του παράκτιου τείχους, στον ομώνυμο κόλπο και ένωνε το εσωτερικό της πόλης με τo τμήμα αυτό της θάλασσας. Σήμερα σώζεται μόνο η εσωτερική της όψη.
Η πύλη του Αγ. Ανδρέα κατασκευάστηκε στη βορειοδυτική πλευρά του ομώνυμου προμαχώνα, σήμερα σώζονται μόνο κάποια ίχνη της επί της παραλιακής λεωφόρου.
Η πύλη της Σαμπιονάρα βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του ομώνυμου προμαχώνα και οδηγούσε με έντονη ανωφερική κλίση στο εσωτερικό της πόλης.
Εντάξει, ίσως να σας κούρασα λίγο, απολογούμαι, αλλά τουλάχιστον, όταν στο μέλλον αρχίσω να γράφω για κάθε πύλη, προμαχώνα κλπκλπ χωριστά, θα ξέρετε σε τι αναφέρομαι. και πιστέψτε με...έχει ενδιαφέρον, ειδικά επειδή ελάχιστοι έχουν επισκεφτεί τα άδυτα των τειχών :)
ΤΟ ΟΜΟΡΦΟ:
1. η δυτική χαμηλή πλατεία του προμαχώνα Βηθλεέμ
2. ο προμαχώνας τοιυ Αγίου Ανδρέα όπως φαίνεται από το ισόπεδο του τείχους στο ευθύγραμμο τμήμα Παντοκράτορα -Αγίου Ανδρέα
3. τμήμα του παράκτιου τείχους προς τα ανατολικά
4. η δυτική πλευρά του προμαχώνα Βηθλεέμ
5. η τάφρος του τείχους μεταξύ των προμαχώνων Βηθλεέμ -Μαρτινέγκο
6. η δυτική χαμηλή πλατεία, ο προμαχώνας και οι στρατιωτικές πυλίδες της Βηθλεέμ
7. το ισόπεδο, η τάφρος και ο προμαχώνας Βηθλεέμ προς τα δυτικά
8. η νοτιοδυτική πλευρά του προμαχώνα Ιησού
9. το ισόπεδο του τείχους πάνω στον προμαχώνα Ιησού
10. η τάφρος του τείχους στο ευθύγραμμο τμήμα Ιησού -Βηθλεέμ
11. τμήμα του ισόπεδου πάνω στον προμαχώνα Ιησού
ΤΟ ΑΣΧΗΜΟ:
1. ισόπεδο προμαχώνα Παντοκράτορα...γιατί δεν φύτεψαν ένα ακόμα να μην βλέπουμε απέναντι?
2. άποψη της πόλης από το ισόπεδο Βηθλεέμ -Μαρτινέγκο
3. επιπρομαχώνας μαρτινέγκο και λεωφόρος Νικ. Πλαστήρα...οικοδομικός αχταρμάς! :(
4. εσωτερικό της πόλης από το ισόπεδο Ιησού -Βηθλεέμ :(
ΤΟ ΕΛΕΕΙΝΟ:
1. χρωματική θολούρα στην παραλιακή μας!
2. η απόληξη του τείχους στη θάλασσα, η παραλιακή και οι εισαγόμενοι φοίνικες όπως τα αντικρύζουμε από τον προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα
3. η νότια πλευρά του Αγίου Ανδρέα με το κομψό γηπεδάκι σε υπόστρωμα μπετόν και σε επαφή με το τείχος
4. η δυτική πλευρά του προμαχώνα Βηθλεέμ...πάλι με το μπετουδάκι σε ροζάκι αυτή τη φορά κολητά κολητα!
5. η τάφρος στο ευθύγραμμο τμήμα Βηθλεέμ -Παντοκράτορα...το σταδιο ελευθερίας μας...τι να πω τωρα δλδ?
6. το υπό ανέγερση πολιτιστικό κέντρο απέναντι από τον προμαχώνα και επιπρομαχώνα Μαρτινέγκο...γεια σου Σάκη!!!
7. διαμόρφωση εσωτερικών πρανών του προμαχώνα Μαρτινέγκο με απόλυτα συμβατά υλικά όπως διαπιστώνετε! (ασήμαντη λεπτομέρεια: τα εσωτερικά προς την πόλη πρανή ήταν απλά χωματάκια και βέβαια δεν θύμιζαν το νυχτικό της γιαγιάς μου)
8. η μεταλλική πεζογέφυρα που θα ενώσει τους δυο πολιτισμούς, αυτό των ενετών και αυτό των δημοτικών μας αρχόντων! ΕΛΕΟΣ!
9. το ένδοξο σωματείο ΕΡΓΟΤΕΛΗΣ κάτω από τον επιπρομαχώνα Μαρτινέγκο (για να μην πλήττει ο Νίκος Καζαντζάκης)
ΤΟ ΑΙΣΧΟΣ:
Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα...προφανέστατα η υπηρεσία καθαριότητας του Δήμου δεν ρεμβάζει ποτέ! (εκτός κι αν ρεμβάζει πετώντας κι αυτή μαζί με τους άλλους)
Το περιστεράκι μας γύρισε την πλάτη..μπράβο του!
Κι αυτό το δεντράκι ξεράθηκε αντικρύζοντας το εσωτερικό της πόλης με τον γερανό της πεζογέφυρας σε πρώτο πλάνο.
Κυριακή στο ισόπεδο του Μαρτινέγκο.
ΠΑΡΑΚΑΛΩ...ΒΟΗΘΗΣΤΕ ΜΑΣ,
ΓΛΥΤΩΣΤΕ ΜΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΤΗΡΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΑΣ!
.jpg)
